PRACA ORYGINALNA
Materiały do brioflory Polski północno-wschodniej. Mchy i wątrobowce rezerwatu Surażkowo (Puszcza Knyszyńska)
1
Instytut Biologii, Biotechnologii i Ochrony Środowiska, Wydział Nauk Przyrodniczych,
Uniwersytet Śląski w Katowicach, ul. Jagiellońska 28, 40-032 Katowice, Polska
2
Instytut Nauk Leśnych, Politechnika Białostocka, ul. Piłsudskiego 1A, 17-204 Hajnówka,
Polska
Zaznaczeni autorzy mieli równy wkład w przygotowanie tego artykułu
Data publikacji online: 08-07-2024
Data publikacji: 08-07-2024
Fragm. Flor. et Geobot. Pol. 2024; XXIX(1): 51-68
SŁOWA KLUCZOWE
STRESZCZENIE
The study presents data on the bryoflora of the Surażkowo nature reserve. The reserve, is part of the Knyszyńska Forest located in the North Podlasie Lowland (north-eastern Poland). In, the study, 95 species with one variety of mosses and 23 liverworts species were noted. The occurrence, of all species is briefly described. In recorded species, 40 bryophytes species are protected, and 17 species are new to the Knyszyńska Forest. The Surażkowo nature reserve is characterized, by a significant share of the indicator taxa of old forests. In the most interesting recorded species, include Fuscocephaloziopsis catenulata, Porella platyphylla, Dicranum majus – bryophytes, regionally rare and never previously recorded from the Knyszyńska Forest and Orthotrichum pulchellum, – noted the easternmost in its range in Poland
REFERENCJE (79)
1.
BEDNAREK-OCHYRA H., OCHYRA R. & SZMAJDA P. 1990. Racomitrium heterostichum (Hedw.) Brid. – W: Z. TOBOLEWSKI & T. WOJTERSKI (red.), Atlas of the geographical distribution of spore plants in Poland. Series V. Mosses (Musci). 6, s. 15–20 + 1 map. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa – Poznań.
2.
BIURO URZĄDZANIA LASU i GEODEZJI LEŚNEJ ODDZIAŁ w BIAŁYMSTOKU. 2019. Program Ochrony Przyrody – Plan Urządzenia Lasu Nadleśnictwa Borki na okres 01.01.2020–31.12.2029. s. 472. Mskr. Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Białymstoku, Białystok.
3.
BOCH S., MÜLLER J., PRATI D., BLASER S. & FISCHER M. 2013. Up in the tree – the overlooked richness of bryophytes and lichens in tree crowns. – PloS ONE 8(12): e84913.
4.
CAPARROS R., LARA F., DRAPER I., MAZIMPAKA V. & GARILLETI R. 2016. Integrative taxonomy sheds light on an old problem: the Ulota crispa complex (Orthotrichaceae, Musci). – Botanical Journal of the Linnean Society 180(4): 427–451.
5.
CIEŚLIŃSKI S., CZYŻEWSKI K., FALIŃSKI J. B., KLAMA H., MUŁENKO W. & ŻARNOWIEC J. 1996. Relikty lasu puszczańskiego. Zjawiska reliktowe. Wyniki badań w Projekcie CRYPTO na stałej powierzchni BSG: V-100; BPN; oddz. 256. – Phytocoenosis 8 (N. S.), Seminarium Geobotanicum 4: 47–64.
6.
CZEREPKO J., GAWRYŚ R., SZYMCZYK R., PISAREK W., JANEK M., HAIDT A., KOWALEWSKA A., PIEGDOŃ A., STEBEL A., KUKWA M. & CACCIATORI C. 2021. How sensitive are epiphytic and epixylic cryptogams as indicators of forest naturalness? Testing bryophyte and lichen predictive power in stands under different management regimes in the Białowieża forest. – Ecological Indicators 125: 107532.
7.
CZERWIŃSKI A. 1990. Struktura przestrzenna zbiorowisk lasów bagiennych Puszczy Knyszyńskiej na tle zróżnicowania stosunków wodnych. s. 182. Rozprawy Naukowe 1. Wydawnictwo Politechniki Białostockiej, Białystok.
8.
CZERWIŃSKI A. & PIROŻNIKOW E. 1988. Charakterystyka fitocenoz grądowych Puszczy Knyszyńskiej. – W: A. CZERWIŃSKI (red.), Zmiany antropogeniczne wybranych ekosystemów Puszczy Knyszyńskiej, s. 106–172. Wydawnictwo Politechniki Białostockiej, Białystok.
9.
ELLENBERG H. & LEUSCHNER C. 2010. Vegetation Mitteleuropas mit den Alpen in ökologischer, dynamischer und historischer Sicht. Ed. 6. s. 1334. Ulmer, Stuttgart.
10.
FOJCIK B. 2020. Materiały do brioflory Polski północno-wschodniej zebrane przez Longina Olesińskiego w latach 1955–1994. – Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica 27(2): 277–296.
11.
FOJCIK B. & STEBEL A. 2021. Mszaki obniżenia Górnej Warty (Wyżyna Woźnicko-Wieluńska). – Monographs of the Upper Silesian Museum 18: 1–151.
12.
FOJCIK B., WIERZGOŃ M. & CHMURA D. 2019. Response of bryophytes to disturbances in managed forests. A case study from a Polish forest. – Cryptogamie, Bryologie 40(10): 97–110.
13.
FOJCIK B., ZUBEL R., WIERZCHOLSKA S., ROSADZIŃSKI S., STANIASZEK-KIK M., RUSIŃSKA A., SZCZEPAŃSKI M., VONČINA G., WOLSKI G., CIURZYCKI W., GÓRSKI P., PIWOWARSKI B. & PAWLIKOWSKI P. 2017. Materiały do brioflory rezerwatu przyrody Boczki (Puszcza Romincka). – Steciana 21(4): 147–158.
14.
FRAHM J.-P. 2002. Zur aktuellen Verbreitung von Orthotrichum pulchellum. – Bryologische Rundbriefe 52: 1–5.
15.
GOCŁAWSKA D. 1966. Materiały do flory mszaków Puszczy Knyszyńskiej. Cz. 1. Mszaki Nadleśnictwa Złota Wieś. – Fragmenta Floristica et Geobotanica 12(2): 185–194.
16.
GÓRSKI P. 2013. Wątrobowce (Marchantiophyta) Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Środkowopomorskie” (Pomorze Zachodnie). s. 213. PGL Lasy Państwowe Nadleśnictwo Karnieszewice, Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, Sianów – Poznań.
17.
GÓRSKI P. 2017. 5. Fuscocephaloziopsis catenulata (Huebener) Váňa & L. Söderstr. – W: P. GÓRSKI & A. RUSIŃSKA (red.), New distributional data on bryophytes of Poland and Slovakia, 11. – Steciana 21(3): 98.
18.
GÓRSKI P. 2018. 3. Fuscocephaloziopsis catenulata (Huebener) Váňa & L. Söderstr. – W: P. GÓRSKI & A. RUSIŃSKA (red.), New distributional data on bryophytes of Poland, 15. – Steciana 22(3): 98.
19.
GÓRSKI P. & PAWLIKOWSKI P. 2014. 8. Fuscocephaloziopsis catenulata (Huebener) Váňa & L. Söderstr. – W: P. GÓRSKI, A. STEBEL & A. RUSIŃSKA (red.), New distributional data on bryophytes of Poland, 1. – Steciana 18(2): 79.
20.
GÓRSKI P. & ROMAŃSKI M. 2016. Fuscocephaloziopsis catenulata (Huebener) Váňa & L. Söderstr. – a liverwort new to Wigry National Park (north-eastern Poland). – Steciana 20(1): 45–52.
21.
HASSEL K., KYRKJEEIDE M. O., YOUSEFI N., PRESTØ T., STENØIEN H. K., SHAW J. A. & FLATBERG K. I. 2018. Sphagnum divinum (sp. nov.) and S. medium Limpr. and their relationship to S. magellanicum Brid. – Journal of Bryology 40(3): 197–222.
22.
IGNATOV M. S. & MILYUTINA I. A. 2007. A revision of the genus Sciurohypnum (Brachytheciaceae, Bryophyta) in Russia. – Arctoa 16: 63–86.
23.
KARCZMARZ K. & SOKOŁOWSKI A. W. 1977. Nowe dane do flory mszaków północno-wschodniej Polski I. – Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Sectio C 32: 45–52.
24.
KARCZMARZ K. & SOKOŁOWSKI A. W. 1981. Nowe dane do flory mszaków północno-wschodniej Polski III. – Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Sectio C 36: 125–134.
25.
KARCZMARZ K. & SOKOŁOWSKI A. W. 1988. Roślinność rezerwatu Kozłowy Ług w Puszczy Knyszyńskiej. – Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Sectio C 42: 1–17.
26.
KARCZMARZ K. & SOKOŁOWSKI A. W. 1992. Brioflora Puszczy Knyszyńskiej. – Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Sectio C 48: 89–118.
27.
KARCZMARZ K. & SOKOŁOWSKI A. W. 1995. Mchy i wątrobowce Puszczy Knyszyńskiej. – W: A. CZERWIŃSKI (red.), Puszcza Knyszyńska. Monografia Przyrodnicza, s. 155–171. Zespół Parków Krajobrazowych w Supraślu, Supraśl.
28.
KLAMA H. 2002. Relikty puszczańskie we florze wątrobowców zbiorowisk leśnych Puszczy Białowieskiej. – Zeszyty Naukowe ATH, Inżynieria Włókiennicza i Ochrona Środowiska 7(3): 244–260.
29.
KLAMA H. 2006. Systematic catalogue of Polish liverwort and hornwort taxa. – W: J. SZWEYKOWSKI (red.), An annotated checklist of Polish liverworts and hornworts, s. 83–100. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków.
30.
KLAMA H. & GÓRSKI P. 2018. Red list of liverworts and hornworts of Poland (4th edition). – Cryptogamie, Bryologie 39(4): 415–441.
31.
LISOWSKI S. 1962. Zielnik Mchów Polski. Bryotheca Polonica, Fasc. LXVI, nr 1676–1700. Wydawnictwo PAN, Poznań.
32.
MARKOVÁ I. & PLÁŠEK V. 2013. Orthotrichum pulchellum Brunt. ex Sm. (Bryophyta) in the Czech Republic. Distribution and ecology. – Časopis slezského zemského muzea, Série A, Vědy přírodní 62: 73–82.
33.
MATUSZKIEWICZ W. 2001. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. s. 536. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
34.
MEŽAKA A., BRŪMELIS G. & PITERĀNS A. 2012. Tree and stand-scale factors affecting richness and composition of epiphytic bryophytes and lichens in deciduous woodland key habitats. – Biodiversity and Conservation 21(12): 3221–3241.
35.
MIREK Z., PIĘKOŚ-MIRKOWA H., ZAJĄC A. & ZAJĄC M. 2020. Vascular plants of Poland. An annotated checklist. s. 526. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków.
36.
MÖLDER A., SCHMIDT M., SCHÖNFELDER E., ENGEL F. & SCHULZ F. 2015. Bryophytes as indicators of ancient woodlands in Schleswig-Holstein (Northern Germany). – Ecological Indicators 54: 12–30.
37.
MÜLLER F. 2004. Verbreitungsatlas der Moose Sachsens. s. 309. Lutra Verlag, Tauer.
38.
OCHYRA R. & STEBEL A. 2008. Hylocomiadelphus (Hylocomiaceae), a new genus of pleurocarpous mosses. – W: A. STEBEL & R. OCHYRA (red.), Bryophytes of the Polish Carpathians, s. 303–308. Sorus, Poznań.
39.
OCHYRA R. & SZMAJDA P. 1981. La cartographie bryologique en Pologne. – W: J. SZWEYKOWSKI (red.), New perspectives in bryotaxonomy and bryogeography. Second Bryological Meeting, Poznań, June 26th–29th 1980, s. 105–110. Seria Biologia Nr 20. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań.
40.
OCHYRA R., ŻARNOWIEC J. & BEDNAREK-OCHYRA H. 2003. Census catalogue of Polish mosses. Biodiversity of Poland. 3. s. 372. Polish Academy of Sciences, Institute of Botany, Kraków.
41.
OKRUSZKO H. 1995. Mokradła – ich geneza i znaczenie w krajobrazie Puszczy Knyszyńskiej. – W: A. CZERWIŃSKI (red.), Puszcza Knyszyńska. Monografia Przyrodnicza, s. 155–171. Zespół Parków Krajobrazowych w Supraślu, Supraśl.
42.
PLAN OCHRONY rezerwatu Surażkowo na okres od 1 stycznia 2000 do 31 grudnia 2019. s. 46. Mskr. Podlaski Urząd Wojewódzki w Białymstoku. OŚ.VI.66301/20/00.
43.
PLÁŠEK V., OCHYRA R., SMOCZYK, M., WIADERNY A. & KOOPMAN J. 2013. Recent rediscovery of the epiphytic moss Orthotrichum pulchellum Brunt. in Poland. – Časopis slezského zemského muzea, Série A, Vědy přírodní 62: 97–100.
44.
PLÁŠEK V., SAWICKI J., OCHYRA R., SZCZECIŃSKA M. & KULIK T. 2015. New taxonomical arrangement of the traditionally conceived genera Orthotrichum and Ulota (Orthotrichaceae, Bryophyta). – Acta Musei Silesiae, Scientiae Naturales 64(2): 169–174.
45.
PLÁŠEK V., ČÍHAL L., MÜLLER F., SMOCZYK M., MARKOVÁ I. & FIALOVÁ L. 2022. Quo vadis, Orthotrichum pulchellum? A journey of epiphytic moss across the European continent. – Plants 11(20): 2669.
46.
QGIS Development Team. 2020. QGIS 3.12 Geographic Information System API Documentation. https://qgis.org/api/3.12/ (dostęp: 26.02.2024).
47.
ROZPORZĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz. U. 2014 r., poz. 1409).
48.
RUSIŃSKA A. 1981. Mchy Pojezierza Kartuskiego. – Prace Komisji Biologicznej Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk 59: 1–153.
49.
RUTHE R. 1867. Verzeichniss der in der Umgebung von Bärwalde in der Neumark beobachteten Moose nebst Bemerkungen zu einigen Arten. – Verhandlungen des Botanischen Vereins für die Provinz Brandenburg 9: 44–75.
50.
SASINOWSKI H. 1995. Klimat Puszczy i jego modyfikacja przez kompleks leśny. – W: A. CZERWIŃSKI (red.), Puszcza Knyszyńska. Monografia Przyrodnicza, s. 155–171. Zespół Parków Krajobrazowych w Supraślu, Supraśl.
51.
SKOWRON D. & WOŁKOWYCKI D. 2022. Uwarunkowania ochrony mchów i wątrobowców w lasach. – W: A. MAROZAU & D. WOŁKOWYCKI (red.), Lasy przyszłości. Wyzwania współczesnego leśnictwa, s. 41–60. Oficyna Wydawnicza Politechniki Białostockiej, Białystok.
52.
SMITH A. J. E. 2004. The Moss Flora of Britain and Ireland. Second Edition. s. 1012. Cambridge University Press, New York.
53.
SNÄLL T., HAGSTRÖM A., RUDOLPHI J. & RYDIN H. 2004. Distribution pattern of the epiphyte Neckera pennata on three spatial scales – importance of past landscape structure, connectivity and local conditions. – Ecography 27: 757–766.
54.
SOBOTKA D. 1975. Rozmieszczenie Sphagnum wulfianum Girgens. w Polsce. – Fragmenta Floristica et Geobotanica 21(1): 143–45.
55.
SOKOŁOWSKI A. W. 1991. Przyrodnicze obiekty chronione województwa białostockiego. s. 150. Wydawnictwo Wojewódzkiego Konserwatora Ochrony Przyrody, Białystok.
56.
SOKOŁOWSKI A. W. 1995. Flora roślin naczyniowych Puszczy Knyszyńskiej. – W: A. CZERWIŃSKI (red.), Puszcza Knyszyńska. Monografia Przyrodnicza, s. 99–153. Zespół Parków Krajobrazowych w Supraślu, Supraśl.
57.
SOKOŁOWSKI A. W. 2006. Lasy północno-wschodniej Polski. s. 359. Centrum Informacyjne Lasów Państwowych, Warszawa.
58.
SOLON J., BORZYSZKOWSKI J., BIDŁASIK M., RICHLING A., BADORA K., BALON J., BRZEZIŃSKA-WÓJCIK T., CHABUDZIŃSKI Ł., DOBROWOLSKI R., GRZEGORCZYK I., JODŁOWSKI M., KISTOWSKI M., KOT R., KRĄŻ P., LECHNIO J., MACIAS A., MAJCHROWSKA A., MALINOWSKA E., MIGOŃ P., MYGA-PIĄTEK U., NITA J., PAPIŃSKA E., RODZIK J., STRZYŻ M., TERPIŁOWSKI S. & ZIAJA W. 2018. Physico-geographical mesoregions of Poland: Verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data. – Geographia Polonica 91(2): 143–170.
59.
STANIASZEK-KIK M., GÓRSKI P., FAŁTYNOWICZ W., FAŁTYNOWICZ H., HALAMA M., KOWALEWSKA A., PATEJUK K., PENCAKOWSKI B., PIEGDOŃ A. & ROMAŃSKI M. 2020. Nowe gatunki mchów we florze Wigierskiego Parku Narodowego. – Steciana 24(3): 17–20.
60.
STEBEL A. & SMOCZYK M. 2017. Further spreading of the moss Orthotrichum pulchellum in Poland. – Herzogia 30(1): 296–299.
61.
STEBEL A. & VONČINA G. 2020. Gatunki mszaków jako wskaźniki starych lasów w Ojcowskim Parku Narodowym. – Prądnik, Prace i Materiały Muzeum im. Prof. Władysława Szafera 30: 83–114.
62.
STEBEL A. & ŻARNOWIEC J. 2014. Gatunki puszczańskie we florze mchów Bieszczadzkiego Parku Narodowego (Karpaty Wschodnie). – Roczniki Bieszczadzkie 22: 259–277.
63.
STEBEL A., KLAMA H., WIERZCHOLSKA S. & PLÁŠEK V. 2003. Porella platyphylla (L.) Pfeiff. (Hepaticophyta, Porellaceae) in the Białowieża Primeval Forest (Poland). – Časopis slezského zemského muzea, Série A, Vědy přírodní 52: 270–272.
64.
STEBEL A., ROSADZIŃSKI S., WOLSKI G. J., STANIASZEK-KIK M., FUDALI E., ARMATA L. & SZCZEPAŃSKI M. 2012. Further spreading of Orthodicranum tauricum (Bryophyta, Dicranaceae) in Poland. – Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu 391, Botanika Steciana 16: 75–79.
65.
STEBEL A., ZUBEL R., FUDALI E., VONČINA G., WIERZGOŃ M., FOJCIK B., STANIASZEK-KIK M., WIERZCHOLSKA S., SZCZEPAŃSKI M., PI-WOWARSKI B., SMOCZYK M. & PISAREK W. 2020. Mszaki rezerwatu „Przełom Osławy pod Duszatynem” (Bieszczady Zachodnie). – Roczniki Bieszczadzkie 28: 15–40.
66.
SZAFRAN B. 1957. Mchy (Musci). 1. s. 449. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
67.
SZAFRAN B. 1961. Mchy (Musci). 2. s. 405. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
68.
SZWEYKOWSKI J. & TOBOLEWSKI Z. 1959. Zagadnienia ochrony roślin zarodnikowych. – Ochrona Przyrody 26: 50–64.
69.
URBANEK A. 2002. Flora naczyniowa rezerwatu „Surażkowo” na terenie Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej. – W: K. JANKOWSKI (red.), Studencki ruch naukowy – wyzwania XXI wieku, s. 57–61. Materiały Międzynarodowej Konferencji Studenckich Kół Naukowych, Siedlce 25–26 kwietnia 2002 r.
70.
VELLAK K. & PAAL J. 1999. Diversity of bryophyte vegetation in some forest types in Estonia: a comparison of old unmanaged and managed forests. – Biodiversity and Conservation 8: 1595–1629.
71.
WIERZGOŃ M. & FOJCIK B. 2014. Martwe drewno jako ostoja różnorodności mszaków w lesie gospodarczym. – Studia i Materiały CEPL w Rogowie 16(41/4): 212–222.
72.
WILHELM M., RUSIŃSKA A., STEBEL A., GÓRSKI P., VONČINA G., FOJCIK B., ROSADZIŃSKI S., FUDALI E., SALACHNA A. & ZUBEL R. 2015. Contribution to the bryoflora of the Wolin Island (NW Poland). – Steciana 19(2): 75–87.
73.
WOŁKOWYCKI D. & ŁASKA G. 2024. Puszcza Knyszyńska. – W: A. OBIDZIŃSKI (red.), Śladami mistrzów – miejsca fascynacji prekursorów polskiej geobotaniki, s. 351–360. Polskie Towarzystwo Botaniczne & Wydawnictwo SGGW, Warszawa.
74.
WOŁKOWYCKI D. & WOŁKOWYCKI M. 2023. Nowe gatunki obce i rodzime rozprzestrzeniające się w północno-wschodniej Polsce poza granicami swoich pierwotnych zasięgów. – Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica 28(2): 103–117.
75.
WOŁKOWYCKI D., KOŁOS A., MATOWICKA B., PAWLIKOWSKI P. & WOŁKOWYCKI M. 2021. Stan i ochrona widnych lasów w Puszczy Knyszyńskiej. s. 106. Stowarzyszenie Uroczysko, Białystok – Supraśl.
76.
WÓJCICKA M. 1937. Roślinność dawnej Puszczy Knyszyńskiej. – Prace Rolniczo-Leśne PAN 25: 1–45.
77.
ZAJĄC A. & ZAJĄC M. (red.). 2019. Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce: Dodatek. s. 319. Instytut Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
78.
ZARZĄDZENIE Ministra Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych z dnia 29 grudnia 1987 r. w sprawie uznania za rezerwaty przyrody (Monitor Polski nr 5, poz. 47).
79.
ŻARNOWIEC J., STEBEL A. & OCHYRA R. 2004. Threatened moss species in the Polish Carpathians in the light of a new Red-list of mosses in Poland. – W: A. STEBEL & R. OCHYRA (red.), Bryological studies in the Western Carpathians, s. 9–28. Sorus, Poznań.
Udostępnij
ARTYKUŁ POWIĄZANY
| eISSN: | 2449-8890 |
| ISSN: | 1640-629X |
Przetwarzamy dane osobowe zbierane podczas odwiedzania serwisu. Realizacja funkcji pozyskiwania informacji o użytkownikach i ich zachowaniu odbywa się poprzez dobrowolnie wprowadzone w formularzach informacje oraz zapisywanie w urządzeniach końcowych plików cookies (tzw. ciasteczka). Dane, w tym pliki cookies, wykorzystywane są w celu realizacji usług, zapewnienia wygodnego korzystania ze strony oraz w celu monitorowania ruchu zgodnie z Polityką prywatności. Dane są także zbierane i przetwarzane przez narzędzie Google Analytics (więcej).
Możesz zmienić ustawienia cookies w swojej przeglądarce. Ograniczenie stosowania plików cookies w konfiguracji przeglądarki może wpłynąć na niektóre funkcjonalności dostępne na stronie.
Możesz zmienić ustawienia cookies w swojej przeglądarce. Ograniczenie stosowania plików cookies w konfiguracji przeglądarki może wpłynąć na niektóre funkcjonalności dostępne na stronie.
